Ogólnopolski Kongres Ratownictwa Medycznego

Triage w ratownictwie medycznym: kluczowa rola priorytetyzacji działań w sytuacjach kryzysowych

W sytuacji, gdy poszkodowanych jest wielu, konieczne staje się ustalenie priorytetów w udzielaniu pomocy. Zasoby personelu są ograniczone i nie da się równocześnie i skutecznie pomóc wszystkim. Zarówno na miejscu zdarzenia, jak i w szpitalu, trzeba zdecydować, komu pomoc należy się w pierwszej kolejności. Odpowiedzią na to wyzwanie jest triage – procedura medycznej segregacji. Jakie są jej założenia?

Triage – czym jest?

Na całym świecie w szpitalnych oddziałach ratunkowych stosuje się system TRIAGE – narzędzie zarządzania ryzykiem medycznym, powszechnie wykorzystywane w ratownictwie. To szybka ocena stanu pacjentów w sytuacjach nagłych, mająca na celu ustalenie priorytetów udzielania pomocy. Stosuje się ją głównie przy wypadkach masowych i katastrofach, gdy liczba poszkodowanych przekracza dostępne zasoby. Celem jest maksymalne wykorzystanie sił i środków, by uratować jak najwięcej osób.

Triage pozwala szybko zidentyfikować tych, którzy wymagają natychmiastowej interwencji. Umożliwia przypisanie pacjentów do odpowiednich kategorii pilności oraz skierowanie ich do właściwych oddziałów szpitalnych oraz ułatwia organizację pracy zarówno w szpitalu, jak i w warunkach przedszpitalnych, skracając czas oczekiwania i poprawiając skuteczność działania zespołów medycznych.

Triage w ratownictwie medycznym a regulacje prawne w Polsce

W Polsce kwestie związane z systemem TRIAGE nie są jednoznacznie uregulowane prawnie – odniesienia do niego znajdują się jedynie pośrednio w ustawie o Państwowym Ratownictwie Medycznym. Dokument ten zobowiązuje szpitale posiadające SOR-y do zapewnienia szybkiego transportu sanitarnego do najbliższej placówki, jeśli zajdzie taka potrzeba. Choć ustawa nie wspomina wprost o systemie TRIAGE, w praktyce jest on stosowany na oddziałach ratunkowych w celu szybkiej i adekwatnej oceny stanu pacjentów i udzielenia im właściwej pomocy.

Priorytetyzacja działań ratownika medycznego – wyjaśnienie kolorystyki

W systemie segregacji medycznej stosuje się różne kolory do klasyfikacji poszkodowanych w zależności od ich stanu zdrowia i potrzebnych działań. Priorytet ewakuacji, leczenia lub innych działań medycznych względem poszczególnych poszkodowanych oznacza się następującymi kolorami:

• Czerwony (I kolejność ewakuacji lub udzielenia pomocy) – najwyższy priorytet. Do tej kategorii zaliczają się poszkodowani wymagający natychmiastowej interwencji medycznej oraz pilnej ewakuacji do szpitala. Kluczowe jest, aby działania ratunkowe zostały podjęte w ciągu tzw. „złotej godziny” od chwili zdarzenia. Osoby te mogą być nieprzytomne, oddychać samodzielnie bądź po udrożnieniu dróg oddechowych, a liczba ich oddechów może przekraczać 30 lub być mniejsza niż 10 na minutę, znajdować się we wstrząsie, mieć zaburzenia świadomości, masywne krwotoki, urazy głowy, klatki piersiowej lub oparzenia II/III stopnia obejmujące 20–60% ciała.
• CzerwonyŻółty (II kolejność ewakuacji lub udzielenia pomocy) – poszkodowani, którzy potrzebują pomocy medycznej, ale jej opóźnienie nie zagraża bezpośrednio ich życiu. Leczenie może rozpocząć się w ciągu pierwszych 24 godzin od zdarzenia.
• CzerwonyZielony (III kolejność ewakuacji lub udzielenia pomocy) – osoby z lekkimi obrażeniami, które nie stanowią zagrożenia życia. Przeżyją bez względu na to, kiedy i w jakim zakresie otrzymają pomoc.
• CzerwonyCzarny (prawdopodobnie nie do uratowania w danej sytuacji) – poszkodowani, którzy zmarli lub są w stanie krytycznym, bez realnych szans na przeżycie w danym momencie. Nie oznacza to rezygnacji z pomocy – po zabezpieczeniu pacjentów o wyższym priorytecie, ich stan może zostać ponownie oceniony.

Ocena stanu pacjenta w triage – system START

Zdarzenia masowe i katastrofy, w których poszkodowanych jest wiele osób, wymagają zmiany standardowego schematu działania. Kluczowym celem staje się udzielenie pomocy jak największej liczbie ofiar w możliwie najkrótszym czasie.

W Polsce stosuje się kilka metod segregacji medycznej. Najbardziej rozpowszechnionym systemem jest START (Simple Triage And Rapid Treatment – prosta segregacja i szybkie leczenie) oraz jego wersja pediatryczna JumpSTART, używane głównie podczas zdarzeń masowych.

Procedura segregacji w systemie START opiera się na pięciu podstawowych kryteriach:

1. Zdolność poszkodowanego do samodzielnego poruszania się.
2. ABC, czyli drożność dróg oddechowych:
   • drożność dróg oddechowych (A);
   • częstotliwość oddechów (B);
   • nawrót kapilarny lub obecność tętna na tętnicy promieniowej (C).
3. Badanie tętna na tętnicy promieniowej lub nawrotu kapilarnego (prawidłowy < 2 sek.).
4. Stan świadomości – zdolność do wykonywania prostych poleceń.
5. Oddziaływanie czynników CBRNER (chemicznych, biologicznych, radiologicznych, nuklearnych, wybuchowych), w szczególności toksyczność.

Kolejność oceny ma kluczowe znaczenie – najpierw identyfikuje się osoby chodzące, następnie ocenia się parametry życiowe osób niechodzących, co pozwala na szybkie rozdzielenie poszkodowanych na odpowiednie grupy.

Metoda Triage w ratownictwie – system JumpSTART dla dzieci poniżej 8 roku życia

System JumpSTART stanowi pediatryczną modyfikację systemu START, przeznaczoną dla dzieci poniżej 8 roku życia. Składa się z czterech etapów oceny:

• zdolności chodzenia,
• oddechu,
• nawrotu kapilarnego.
• stanu świadomości.

Warto podkreślić, że dzieci poniżej 1 roku życia, które wstępnie zakwalifikowano do grupy zielonej, a mają jakiekolwiek obrażenia ciała, muszą być przekwalifikowane do grupy żółtej.

U najmłodszych pacjentów ocena zdolności do samodzielnego chodzenia bywa utrudniona ze względu na wiek lub fakt trzymania dziecka przez opiekuna. Dodatkowo, u dzieci najbardziej miarodajnym miejscem oceny nawrotu kapilarnego jest skóra na mostku lub czole.

Skala AVPU umożliwia szybką ocenę stanu świadomości poszkodowanego przed przystąpieniem do dalszych czynności ratunkowych i jest szczególnie przydatna w nagłych wypadkach, gdy kluczowy jest czas.

System triage w ratownictwie medycznym – segregacja wtórna

Segregacja wtórna rozpoczyna się po wdrożeniu początkowych medycznych czynności ratunkowych, przede wszystkim wobec osób o najwyższym priorytecie. Opiera się na całościowym badaniu poszkodowanego i ocenie szans na przeżycie.

Podczas segregacji wtórnej wykonywane są niezbędne czynności ratujące życie, takie jak zabezpieczenie drożności dróg oddechowych z wykorzystaniem odpowiednich narzędzi (rurki ustno-gardłowej, maski krtaniowej lub rurki intubacyjnej).

Istotne jest, aby pamiętać, że stan poszkodowanych może się zmieniać w trakcie akcji ratunkowej, dlatego segregacja wtórna jest procesem ciągłym, trwającym do zakończenia działań ratowniczych.

Założenia segregacji wtórnej:

1. Przeprowadzana po udzieleniu medycznych czynności ratunkowych lub innych świadczeń zdrowotnych, w pierwszej kolejności u pacjentów z najwyższym priorytetem.
2. Bazuje na pełnym badaniu poszkodowanego i ocenie jego rokowań, czyli szans na przeżycie.
3. Wykonywana przez najbardziej doświadczony dostępny personel, posiadający kompetencje do oceny zakresu potrzebnej pomocy medycznej.
4. Jej głównym celem jest zapewnienie jak najskuteczniejszej pomocy jak największej liczbie osób.
5. Służy do ustalenia kolejności transportu poszkodowanych do placówek medycznych.
6. Umożliwia wybór najkorzystniejszej formy ewakuacji (lądowej, powietrznej, wodnej), dostosowanej do stanu pacjenta i dostępnych zasobów.

Triage w ratownictwie medycznym – podsumowanie

System triage niewątpliwie stanowi fundamentalny element nowoczesnego ratownictwa medycznego. Skuteczny system triage łączy w sobie elementy szybkiej oceny stanu poszkodowanych, właściwej alokacji zasobów oraz przemyślanej organizacji transportu. Umiejętne zastosowanie tych procedur pozwala służbom ratunkowym maksymalizować efektywność działań nawet w najtrudniejszych warunkach.

Odpowiednia priorytetyzacja działań pozwala ratownikom medycznym na optymalne wykorzystanie dostępnych zasobów, co przekłada się bezpośrednio na liczbę uratowanych istnień. Systemy START dla dorosłych oraz JumpSTART dla dzieci poniżej 8 roku życia zapewniają ustandaryzowane podejście do oceny stanu pacjenta w kryzysowych sytuacjach.

Dlatego też ciągłe doskonalenie systemów segregacji medycznej pozostaje priorytetem dla rozwoju nowoczesnego ratownictwa medycznego.

Źródła:

1. https://www.gov.pl/attachment/a78f2f7d-276a-4b7b-86fa-feae1b54af1c
2. https://kursysos.pl/triage-triaz-czyli-segregacja-medyczna/
3. https://www.centrumratownictwa.com/blog/co-to-jest-triage-i-na-czym-polega
4. https://triage.pl/zasady-segregacji-poszkodowanych-w-wypadku-masowym/
5. https://econjournals.sgh.waw.pl/SiP/article/download/778/681